Kościół p.w. MB Szkaplerznej

Kościół, wzniesiony jako dwór szlachecki. Wybitny przykład renesansowej architektury rezydencjonalnej o bogatym programie dekoracyjnym. Ważny także ze względu na osobę właściciela, wywodzącego się z rodu znanych śląskich możnowładców.

Historia
Budynek wzniesiony w latach 1570-71 przez Hansa Christopha von Tschirnhausa wg jego własnego projektu. Częściowo zniszczony w pożarze w 1626 r., przebudowany i rozbudowany o skrzydło wschodnie przez magdalenki z Lubania w XVIII w. Uszkodzony w 1945 r., został częściowo odbudowany na cele kościelne w latach 1966-68. Skrzydło zachodnie zabezpieczono jako trwałą ruinę.

Opis
Dwór usytuowany w północnej części wsi. Utrzymany w stylu renesansowym, murowany z kamienia i cegły. Bryła nieregularna, złożona z korpusu na planie kwadratu oraz dwóch skrzydeł: krótszego zachodniego i dłuższego wschodniego, z aneksem przedsionka od północy. Korpus i skrzydło wschodnie zwieńczone dachami czterospadowymi, nad skrzydłem ośmioboczna sygnaturka. Zachodnia część obiektu pozbawiona dachu. Przy północnej elewacji korpusu i częściowo wschodniej elewacji mieszczącego obecnie kościół skrzydła wschodniego dostawione dwukondygnacyjne, kamienne krużganki z jednoprzęsłowym ryzalitem zwieńczonym frontonem na krańcu północnym, sklepione kolebami z lunetami. Szerokie, odcinkowe arkady przyziemia, o ozdobnych klińcach, wsparte zostały na toskańskich kolumnach. Powyżej pełna balustrada, na której kanelowane jońskie kolumny wspierające o połowę węższe arkady. Balustrada piętra z arkadowymi wnękami, wypełnionymi kartuszami herbowymi (m.in. rodów von Hochberg, von Tschirnhaus, von Kottwitz, von Liedlau, von Chamer, von Nostitz), między którymi kariatydy - personifikacje Caritas i Flory oraz muzykujące postacie kobiece. Nad jedną z arkad pierwszej kondygnacji inskrypcja. W zachodnim skrzydle kamienny, prostokątny portal z korynckimi pilastrami, głowami fantastycznych zwierząt i płycinami. Na fryzie belkowania pozostałości inskrypcji. Otwory okienne tej części obiektu w kamiennych oprawach, w części typu fasciowego, w części - z uszakami. Okna części wschodniej w większości w opaskach tynkowych. Pośrodku wschodniej elewacji wykusz kaplicy z loggią powyżej. Wnętrze skrzydła o zmienionych podziałach, obecnie jednotraktowe, kryte stropem, a w części południowej (obecnym prezbiterium) kolebką z lunetami. Trzon i skrzydło zachodnie dwutraktowe, kryte kolebkami z lunetami, w zrujnowanej części obiektu zachowanymi tylko częściowo; na ścianach widoczne pozostałości polichromii z XVI w.
Wnętrze kościoła dostępne w czasie nabożeństw. Korpus i skrzydło dworu nieudostępnione do zwiedzania.
Oprac. Piotr Roczek.



Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1233 r. jako Hugisdorf. Z czasem jej nazwa uległa niewielkiemu przekształceniu na Haugsdorf. W XIX wieku dla odróżnienia z pobliskim Schlesisch Haugsdorf (Nawojowem Śląskim) rozpoczęto wioskę określać jako Sächsisch Haugsdorf (Nawojów Łużycki). Pierwszym znanym właścicielem Nawojowa Łużyckiego był Nicolaus Bock von Gersdorf z Baruth, występujący w dokumencie z 1406 r. Osiem lat później wioska należała już do Martina Reinlina i Albrechta von Liedlau. Z czasem majątek w Nawojowie przeszedł w ręce rodziny von Salza, od której część dóbr w 1503 r. wykupiło miasto Lubań. W połowie XVI wieku miejscowość nabył Nikel von Tschirnhaus ze Sławnikowic. Kolejnymi właścicielami Nawojowa Łużyckiego byli przedstawiciele rodu von Tschirnhaus: Friedrich, brat Nikela, Christoph, syn Friedricha i Christoph Friedrich, syn Christopha. W 1591 r. Christopha Friedrich von Tschirnhaus sprzedał rodzinny majątek Siegmundowi von Gersdorf. Rok później posiadłość odkupił od niego Hans von Warnsdorf. Syn Hansa von Warnsdorfa, Hans Georg (ur.1584 r., zm.1655 r.) w 1629 r. sprzedał dobra Hansowi Hartwigowi von Nostitz. Po śmierci Hansa Hartwiga von Nostitz w 1667 r. Nawojów Łużycki odziedziczyła jego córka, Anna Sabina (zm.1677 r.), małżonka Georga Friedricha von Hocke z Osły. W 1677 r. majątek w spadku otrzymał ich syn Georg Friedrich młodszy (ur.1656 r., zm.1723 r.). W rękach potomków Georga Friedricha von Hocke posiadłość pozostała do połowy XVIII wieku, kiedy to w 1756r. Otto Gottlob von Hocke (ur.1722 r.) sprzedał ją klasztorowi Magdalenek w Lubaniu (Kloster zu St. Maria Magdalena in Lauban). Dobra pozostały własnością zakonu do końca drugiej wojny światowej. W 1886 r. majątek w Nawojowie Łużyckim liczył 468 ha, w tym 149 ha pól uprawnych, 36 ha łąk, 6 ha pastwisk, 269 ha lasów, 8 ha dróg i podwórzy gospodarczych. Zakonnice nieraz oddawały gospodarstwo w dzierżawę, czasem pozostawiały je pod zarządem podległych klasztorowi inspektorów. Powierzchnia dóbr nie ulegała większej zmianie, natomiast zmieniał się sposób ich zagospodarowania. W 1937 r. majątek liczył 464 ha, w tym 127 ha pól uprawnych, 12,5 ha łąk, 19,5 ha pastwisk, 298 ha lasów, 2 ha stawów, 5 ha dróg i podwórzy gospodarczych. W stosunku do wcześniejszych danych widać spadek areału pól uprawnych i łąk, a wzrost powierzchni pastwisk i lasów. Po drugiej wojnie światowej majątek przejęło państwo polskie. Folwark z dworem przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Obecnie rezydencja w Nawojowie Łużyckim posiada dwóch właścicieli. Część obiektu wykorzystywana jako kościół należy do parafii rzymskokatolickiej w Nowogrodźcu. Nie użytkowana i popadające w ruinę druga część zabytku jest własnością Urzędu Gminy w Nowogrodźcu.

               

Herby rodzin von Hochberg oraz von Tschirnhaus

               

Herby rodzin von Kottwitz oraz von Stange

               

Herby rodzin von Seydlitz oraz von Schindel

               

Herby rodzin von Bock oraz von Reichenbach

               

Herby rodzin von Seher-Thos oraz von Liedlaw

               

Herby rodzin von Tschammer oraz von Nostitz


Dziękuję Danucie, współautorce zdjęć za "rozgryzienie" poszczególnych herbów.


Dwór
Renesansowy dwór ufundował przez Christoph Friedrich von Tschirnhaus w latach 1570-1571. Rezydencja została uszkodzona w czasie wojny trzydziestoletniej w wyniku pożaru w 1626 roku. Dwór przebudowano i powiększono w czasie gdy był zarządzany przez zakon Magdalenek z Lubania w drugiej połowie XVIII wieku. Zabytek został częściowo zniszczony w końcowej fazie drugiej wojny światowej w 1945 r. W czasach Polski Ludowej w budynku prowadzono pewne prace zabezpieczające, między innymi w latach 1958-1959 i 1966-1968. Nie powstrzymały one dewastacji zabytku. Większość zniszczeń nastąpiła jednak po 1989 r., odkąd to w skrzydle zachodnim nie prowadzono żadnych prac remontowych. Obecnie jedno skrzydło zaadaptowane w latach 1966-1968 na kościół filialny p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej (obecnie Chrystusa Króla) jest w dobrym stanie, niestety drugie niewykorzystywane popada w ruinę. Budynek murowany z kamienia i cegły, potynkowany, dwuskrzydłowy, zbudowany na planie litery zbliżonym do „L”, dwukondygnacyjny, nakryty dachami czterospadowymi. Najcenniejszą częścią założenia są dwukondygnacyjne renesansowe krużganki znajdujące się od strony dziedzińca. Krużganki na parterze podtrzymują kolumny toskańskie, a na piętrze jońskie kanelowane. Pełną balustradę drugiej kondygnacji krużganków tworzą kariatydy i arkadowe wnęki zapełnione 12 kartuszami herbowymi szlachty śląskiej i łużyckiej. Główne wejście od strony dziedzińca znajduje się w południowo-zachodniej elewacji, akcentuje je wysunięta część krużganka. W północno-zachodnim narożniku skrzydła południowego usytuowane jest drugie wejście z renesansowym portalem. Elewacje dworu w dalszym ciągu ozdabiają kamienne obramowania otworów okiennych, wspomniane portale i krużganki. Najcenniejsza architektonicznie część zabytku nie należąca do kościoła jest jednak skrajnie zaniedbana. Nieszczelny dach, zniszczone stropy i uszkodzone mury grożą katastrofą budowlaną, przed którą nie zabezpieczą obiektu drewniane stemple użyte do wsparcia krużganków. Z roku na rok postępują również zniszczenia detali kamieniarskich. Jeżeli w najbliższym czasie sytuacja nie ulegnie radykalnej zmianie i nie nastąpi generalny remont obiektu, ten cenny zabytek architektury renesansowej zostanie ostatecznie zniszczony.

Zamknij okno